ماه خدا...رمضان
فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، ماه خیر، برکت و نزول قرآن بر تمام مسلمانان مبارک باد
معنای واژه رمضان
واژه «رمضان» از ریشه «رَمَضَ» است، به معناى بارانى که اوّل پاییز مىبارد و هوا را از خاک و غبارهاى تابستان پاک مىکند و یا به معناى داغىِ سنگ از شدّت گرماى آفتاب .
امّا درباره این که چرا این نام بر یکى از ماههاى سال، گذاشته شده است، زمخشرى (م 528 ق) گوید:
اگر پرسى: «چرا ماه رمضان را به این نام نامیدهاند؟»، گویم: روزه در ماه رمضان، عبادتى دیرین است، و گویا عربها این نام را به خاطر داغ شدنشان از حرارت گرسنگى و چشیدن سختى آن، نهادهاند، همچنان که به آن «ناتق (رنجآور)» هم گفتهاند؛ چون سختى روزه، آنان را به رنج و زحمت مىافکند .
و گفتهاند: چون نام ماهها را از زبان قدیم نقل کردهاند، آنها را با زمانهایى که در آنها قرار داشتند، نامیدهاند و این ماه، در روزهاى گرم و داغ بوده است .
شمارى از روایات، این نامگذارى را به سبب نقشى دانستهاند که ماه رمضان در پاکسازى آئینه جان از آلودگىهاى گناهان و پاکسازى روان از زنگار خطاها دارد. از پیامبر صلىاللهعلیهوآله روایت است: إنّما سُمِّیَ رَمَضانُ؛ لِأَ نَّهُ یُرمِضُ الذُّنوبَ؛ این ماه را رمضان نامیدهاند: چون گناهان را مىزداید.
این وجه در نامگذارى، از یک سو با ریشه لغوىِ «رمضان» و از سوى دیگر با برکات، ره‌آوردها و آثار آن، هماهنگ و متناسب است .
ویژگىهاى ماه رمضان
ماه خدا
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: شَعبانُ شَهری، و شَهرُ رَمَضانَ شَهرُ اللهِ؛ شعبان، ماه من است و ماه رمضان، ماه خداست .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: شَهرُ رَمَضانَ شَهرُ اللهِ، و شَهرُ شَعبانَ شَهری؛ شَعبانُ المُطَهِّرُ، و رَمَضانُ المُکَفِّرُ ؛ ماه رمضان، ماه خداست و ماه شعبان، ماه من است؛ شعبانِ پاککننده و رمضانِ پوشاننده [و جبرانکننده گناهان] .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: رَمَضانُ شَهرُ اللهِ، و هُوَ رَبیعُ الفُقَراءِ ؛ رمضان، ماه خداست. این ماه، بهار فقیران است .
- الإمام علیّ علیهالسلام: شَهرُ رَمَضانَ شَهرُ اللهِ، و شَعبانُ شَهرُ رَسولِ الله صلىاللهعلیهوآله، و رَجَبٌ شَهری؛ رمضان، ماه خداست؛ شعبان، ماه پیامبر خداست و رجب، ماه من است.
پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله در توصیف ماه رمضان فرمود: آن، ماهى است که در آن به میهمانى خدا دعوت شدهاید و در آن، از اهل کرامت خدا قرار داده شدهاید. نفَسهایتان در آن، تسبیح است؛ خوابتان در آن، عبادت است؛ عمل(خیرِ) شما در آن، پذیرفته است؛ و دعاى شما در آن، مستجاب است.
ماه میهمانى خدا
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله ـ فی وَصفِ شَهرِ رَمَضانَ ـ : هُوَ شَهرٌ دُعیتُم فیهِ إلى ضِیافَةِ اللهِ، و جُعِلتُم فیهِ مِن أهلِ کَرامَةِ اللهِ، أنفاسُکُم فیهِ تَسبیحٌ، و نَومُکُم فیهِ عِبادَةٌ، ؛ پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله در توصیف ماه رمضان فرمود: آن، ماهى است که در آن به میهمانى خدا دعوت شدهاید و در آن، از اهل کرامت خدا قرار داده شدهاید. نفَسهایتان در آن، تسبیح است؛ خوابتان در آن، عبادت است؛ عمل(خیرِ) شما در آن، پذیرفته است؛ و دعاى شما در آن، مستجاب است.
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: إذا کانَ یَومُ القِیامَةِ یُنادِی المُنادی: أینَ أضیافُ اللّهِ؟ فَیُؤتى بِالصّائِمینَ ... فَیُحمَلونَ عَلى نُجُبٍ مِن نورٍ، و عَلى رُؤوسِهِم تاجُ الکَرامَةِ، و یُذهَبُ بِهِم إلَى الجَنَّةِ (6)؛ پیامبر خدا صلىاللهعلیهوآله فرمود: چون روز قیامت شود، منادى ندا مىدهد: «کجایند میهمانان خدا ؟» پس روزهداران را مىآورند ... ، آنان را بر مَرکبهایى عالى از [جنس] نور سوار مىکنند، و در حالى که تاج کرامت بر سر آنان است، آنان را به بهشت مىبرند.
امام على علیهالسلام در خطبه خویش در اولین روز از ماه رمضان فرمود: اى روزهدار! در کار خود بیندیش، که تو در این ماه، میهمان پروردگار خویش هستى! بنگر که در شب و روزت چگونهاى و چگونه اعضاى خود را از نافرمانى پروردگارت نگه مىدارى!
بنگر! مبادا در شب، خواب باشى و در روز، غافل. پس، این ماه بگذرد و [بار] گناهت بر دوشت مانده باشد و آنگاه که روزهداران پاداشهاى خود را مىگیرند، از زیانکاران باشى و آنگاه که آنان از کرامت مولایشان نصیب مىبرند، از محرومان باشى و آنگاه که آنان از سعادت همسایگى با پروردگارشان برخوردار مىگردند، تو از راندهشدگان باشى!
سَرور ماهها
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: ؛ ماه رمضان، سَرور ماههاست .
امام رضا علیهالسلام فرمود: چون روز قیامت شود، ماهها را به رستاخیز مىآورند، در حالى که ماه رمضان، که با هر زیور نیکویى آراسته است، پیشاپیش آنهاست. آن روز، ماه رمضان در میان ماهها، همچون ماه در میان ستارههاست. مردمى که آنجا گرد آمدهاند، به یکدیگر مىگویند: دوست داشتیم که این چهرهها را مىشناختیم!
منادى، از سوى خداى متعال ندا سر مىدهد که: «اى همه آفریدگان! اینها، سیماى ماههایى است که نزد خداوند، از روزى که آسمانها و زمین را آفرید، شمارشان در کتاب خدا دوازده تاست. سَرور و برترِ آنها، ماه رمضان است. آن را آشکار ساختم تا برترى ماه مرا بر ماههاى دیگر بشناسید و تا براى مردان و زنانى که بنده مناند، شفاعت کند و من هم شفاعتش را درباره آنان بپذیرم.»
شب قدر، در ماه رمضان است
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: ماه رمضان، شما را فرا رسیده است؛ ماهى مبارک ... که در آن، شب قدر است که بهتر از هزار ماه است. محروم، کسى است که از آن شب، محروم بماند.
از پیامبر خدا درباره شب قدر پرسیدند و من هم مىشنیدم. فرمود: «آن، در هر ماه رمضانى هست.»
از ابوذر پرسیدم: آیا از پیامبر خدا درباره شب قدر پرسیدهاى؟
گفت: «من از همه مردم، بیشتر، پرسشگر آن بودم .
گفتم: اى پیامبر خدا! مرا از شب قدر آگاه ساز که آیا در رمضان است یا در غیر آن؟
فرمود: "در رمضان است."
گفتم: آیا همراه با پیامبران است، تا وقتى که باشند و چون پیامبران بمیرند، شب قدر هم برداشته مىشود، یا آن که شب قدر تا روز قیامت هست؟
فرمود: تا روز قیامت هست.»
برکات ماه رمضان
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: ماه رمضان، ماهى است که خداوند، روزه آن را بر شما واجب ساخت. پس هر کس آن را از روى ایمان و به امید پاداش الهى روزه بدارد، از گناهانش بیرون مىآید، همچون روزى که مادرش او را زاده است .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: هر کس رمضان را روزه بدارد و آن را با صدقه به پایان ببرد و با غسل به نمازگاه برود، آمرزیده باز مىگردد .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: خداوند به فرشتهاى فرمان مىدهد که در هر روز از ماه رمضان در هوا ندا دهد: «اى بندگان من! مژده! گناهان گذشته شما را بخشیدم و شفاعت شما را درباره یکدیگر در شب قدر قبول کردم، مگر آن که با شراب افطار کرده باشد، یا از برادر مسلمانش کینه در دل داشته باشد.»
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: همانا رمضان، ماهى است که خداوند، روزه آن را واجب کرده است و من قیام (براى نماز) را در آن، سنّت قرار دادهام . پس هر کس آن را از روى ایمان و به خاطر ثواب الهى روزه بدارد، از گناهان خارج مىشود، همچون روزى که مادرش او را زاده است.
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: هر کس رمضان را روزه بدارد و حدود آن را بشناسد و خود را از آنچه سزاوار خویشتندارى در این ماه است، نگه بدارد، گناهان پیشین را پاک کرده است.
آزادى از آتش دوزخ
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: ماه رمضان را ماه آزادسازى نامیدهاند؛ چون خداوند در هر روز و شب، ششصد آزادشده دارد و نیز در آخر ماه، به اندازه آنچه در (روزها و شبهاى) گذشته آزاد کرده است .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: خداوند، در هر شب (ماه) رمضان، ششصد هزار آزادشده از آتش دارد. بیهقى در فضائل الأوقات گفته است: نزد علماى ما، مقصود از عدد یادشده، «فراوانى» است، نه همان عدد یادشده در روایت. و همه اینها ـ که خدا داناتر است ـ براى کسى است که حدود این ماه را بشناسد و حقوق آن را نگه دارد. پس چون آخرین شب فرا رسد، خداوند به شمار همه آنچه پیشتر آزاد کرده، آزاد مىکند .
صلىاللهعلیهوآله: خداوند را در هر روز جمعه، ششصد هزار آزادشده از آتش است که همه آنان شایسته آناند؛ و (خداوند را) در هر ساعت از شب یا روز ماه رمضان، هزار آزادشده از آتش است که همه آنان شایسته آناند؛ و او را در روز فطر، به اندازه آزادشدگان در این ماه و جمعه است .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: خدا را به هنگام هر نوبت افطار، آزادشدگانى از آتش است .
مجموعه برکات و ویژگىهاى ماه رمضان
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله ـ درباره فضیلت ماه رمضان ـ ماهى است که آغاز آن رحمت، میانه آن آمرزش و پایان آن اجابت [دعا] و آزادى از آتش است .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله ـ پیامبر در خطبه خویش در آخرین جمعه ماه شعبان فرمود: اى گروه مردم! هر گاه هِلال ماه رمضان برآید، شیاطینِ سرکش به بند کشیده مىشوند، درهاى آسمان و درهاى بهشت و درهاى رحمت، گشوده، و درهاى آتش، بسته مىشوند. -
قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله ـ یُبَشِّرُ أصحابَهُ ـ : پیامبر خدا در مُژده دادن به یاران خویش فرمود: رمضان، شما را فرا رسیده است. ماهى مبارک، شما را فرا رسیده که خداوند، روزهدارىِ آن را بر شما واجب ساخته است. در این ماه، درهاى بهشت، گشوده و درهاى جهنّم، بسته مىشوند و شیاطین به بند کشیده مىشوند. در آن، شبى است که بهتر از هزار ماه است. هر کس از خیر آن محروم شود، به یقین، محروم مانده است .
میهمانى الهى به چه معناست؟
ویژگى برجستهای که در فضاى ماه با فضیلت رمضان جلوهگر است، وجود زمینهها و ظرفیتهایى است که براى میهمانى خداى سبحان فراهم آمدهاند، آنگونه که پیامبر خدا در توصیف این ویژگى فرمود:
ماهى است که در آن به میهمانى خدا دعوت گشتهاید و از اهل کرامت خدا قرار داده شدهاید.
در حقیقت، این ویژگى، سرچشمه همه ویژگىها و برکات این ماه مبارک است. به عبارت دیگر، مىتوان گفت که میهمانى الهى در این مقطع زمانى، و غذاهاى معنوى ویژهاى که خداوند براى پذیرایى از میهمانانش در چنین ضیافتى فراهم ساخته است، ریشه تحوّلات ژرف معنوىاى است که در این ماه با فضیلت، بر زندگى انسان سایه مىافکنند، و سفرهاى است گسترده براى همگان که هر کس، مىتواند از برکات بىشمار آن برخوردار شود.
" انسان از نگاه اسلام، ترکیبى از جسم و جان است. همانگونه که جسم انسان براى تداوم وجود خویش نیازمند غذاهاى مادّى است، هویّت و حقیقت انسانىِ او نیز نیازمند غذاهاى معنوى از سنخ خود است. "
معناى میهمانى خدا
نخستین سؤالى که در اینجا مطرح می‌شود، معناى میهمانى خداى سبحان در این ماه و میزبانى او از دوستانش است. مگر همه مردم در همه اوقات، میهمانان خدا نیستند که بر سر سفره الهى فرود آمدهاند؟
به علاوه، پایه میهمانى، همان خوردنى و آشامیدنىاى است که میزبان براى میهمان فراهم مىکند . پس، این چه ضیافتى است که پرهیز از خوردن و آشامیدن، نخستین شرط آن است؟
پاسخ این سؤال، از تحلیل واقعبینانه حقیقت انسان و شناخت بنیادهاى وجودى او به دست مىآید . انسان از نگاه اسلام، ترکیبى از جسم و جان است. همانگونه که جسم انسان براى تداوم وجود خویش نیازمند غذاهاى مادّى است، هویّت و حقیقت انسانىِ او نیز نیازمند غذاهاى معنوى از سنخ خود است.روشن است که خداوند سبحان، میهمانى رمضان را براى پذیرایى از جسم و وجود مادّىِ دوستانش فراهم نساخته است؛ چرا که بدنهاى آنان، مثل همگان، در ضیافت همیشگى خدایند، و به تعبیر سعدى شیرازى:
ادیم زمین، سفره عام اوست چه دشمن بر این خوان یغما، چه دوست
این در حالى است که اغلب دشمنان خدا از این سفره گسترده، بیش از دیگران بهره مىبرند. نتیجه، این که: ارزش پذیرایى از جسم و تأمین خواستههاى مادّى، هرگز به پاى تأمین نیازهاى معنوى نمىرسد، به خصوص که قرآن کریم تصریح مىکند: اگر بیم آن نبود که همه مردم به کفر بگروند، کافر به بالاترین امکانات مادّى، نایل مىشد:
اگر بیم آن نبود که مردم (در، گمراهى) امّتِ واحد شوند، براى خانههاى کسانى که به خداوندْ کافر مىشوند، سقفهایى از نقره و نردبانهایى قرار مىدادیم که از آن بالا بروند* و براى خانههایشان درها و تختهایى که بر آن تکیه زنند، قرار مىدادیم * و [نیز] انواع زیورها را . همانا همه اینها کالاى زندگى دنیایى است و سراى آخرت نزد پروردگارت براى تقواپیشگان است.
پس نعمتها در هر جهان با پوشش همان جهان، آشکار مىشوند و گاهى هم هست که نعمتها در همین دنیا براى پیامبران و معصومان، به شکل آن جهانى، آشکار مىشوند. آنچه در روایات بسیارى آمده که: پیامبر خدا براى فاطمه زهرا (علیهاالسلام) یا امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) میوهاى از میوههاى بهشت یا جامهاى از جامههاى بهشت آورد، گواه این مطلب است . بلکه بالاتر از این، گاهى این امور براى شیعیان خاص نیز فراهم مىآید، البتّه به تناسب وسعت وجود و مرتبهاى از کمال که به آن رسیدهاند. بارها و بارها از نزدیکترین خویشانِ سببى و نسبى خود به نظر مىرسد که مقصود وى، پدر بزرگوارش شیخ محمّدحسین اصفهانى (کُمپانى) باشد. شنیدهام که مىگفت:
«در یکى از روزهاى ماه رمضان، مشغول خواندن زیارت "امین الله" در مرقد امیرمؤمنان در نجف بودم . چون به این عبارتِ زیارت رسیدم که: «مائدههاى رحمت براى آنانى که از خوان نعمتت روزى مىطلبند، آماده است و سرچشمههاى سیرابى براى تشنگان، پُر آب است»، در همان حال که در معناى آن تأمّل و اندیشه مىکردم، ناگهان سفرهاى برایم آشکار شد که طعامها و نوشیدنىهاى گوناگون بر آن چیده شده بود، آن چنان که تا آن زمان، تصوّرش را هم نکرده بودم. من مشغول خوردن از غذاى آن بودم و در همان حال به یک مسئله فقهى نیز مىاندیشیدم . حالتى شگفت و دهشتزا بود! در واقع، حقیقت غذا [ى روح]، همین است که روزه را باطل نمىکند ... .»
دعای روز اول ماه رمضان
"اللهمَّ اجعل صِیامی فیهِ صِیامَ الصائِمین، وَ قِیامی فیهِ قِیامَ القائِمین، وَ نَبِّهنی فیهِ عَن نَومَةِ الغافِلین، وَ هَب لی جُرمی فیهِ یا اِلهَ العالَمین، وَاعفُ عَنّی یا عافِیاً عَنِ المُجرِمین."
خدایا روزه مرا در این روز مانند روزه داران حقیقی که مقبول توست قرار ده ، واقامه نمازم را مانند نمازگزاران واقعی مقرر فرما ، ومرا از خواب غافلان « از یاد تو » هوشیار وبیدار ساز وهم در این روز جرم و گناهم را ببخش ای خدای عالمیان واز زشتیهایم عفو فرما ای عفو کننده از گنهکاران .
